Het christendom in onze streken

Het bovenste tekstfragment uit de 8ste eeuw geeft aan dat het dorp Velsen in de Vroege Middeleeuwen al bestaat. Het tweede tekstfragment, dat eeuwen later is overgeschreven uit een ouder document, dient ter ondersteuning van het eerste fragment. In beide tekstdelen wordt het dorp aangeduid als de nederzetting Felison.

De nederzetting, bewoond door een aantal boeren, vissers en jagers, bevindt zich op een laag duingebied. Het gebied is in de loop der eeuwen ontstaan door de afzetting van rivier- en zeeklei op de strandvlakten tussen de strandwallen en door overstuivend zand.

Romeinen, Friezen, Franken en Saksen

De Germaanse bevolking trekt zuidwaarts naar de welvarende voormalige Romeinse provincies. In onze streken handhaaft zich een deel van de Friezen in het noordwesten van ons land. De Saksen vestigen zich in het noordoosten en het zuiden van de Nederlanden komt onder de macht van de Franken.

Onder het bestuur van christenvorsten zijn de Franken er in geslaagd een machtig rijk te stichten. De Friezen onder leiding van hun aanvoerders Aldgisl en de in Medemblik kasteelhoudende Radbod voelen zich niet minder sterk. Zij wagen het in de tweede helft van de 7de eeuw zelfs om hun grondgebied ten koste van de Franken uit te breiden. Zij nemen de gehele kuststreek tot aan de mondingen van de Rijn, Maas en Schelde in bezit.

Zelfs het machtige Frankische handelscentrum Dorestad (Wijk bij Duurstede) komt binnen hun machtssfeer. De Frankische hofmeier Pippijn II gaat met succes in de tegenaanval en dringt Radbod en zijn manschappen terug tot aan het Almeregebied. De nederzetting Velsen komt dan voor het eerst onder invloed van de Franken.

Na de dood van Pippijn in 714 probeert Radbod zijn verloren gebied, dat door de Franken als Frisia Citerior wordt aangeduid, terug te winnen. Frisia Citerior strekt zich dan ongeveer vanaf de Oude Rijn naar het zuiden tot aan de Schelde uit. Vier jaar lang duurt de strijd tegen de dan aan de macht zijnde Frankische vorst Karel Martel. Zonder succes overigens, want het gebied blijft in Frankische handen. Karel gaat zelfs verder en weet, zeker na de dood van Radbod in 719, eerst de Vechtstreek en Kennemerland en geleidelijk aan het gehele Friese gebied tot aan de Lauwerszee in te lijven.⁷

Missiepost Velsen

In het spoor van de veroveringen van het Friese gebied door de Frankische legers na 689 en opnieuw na 719, verrichten Willibrord en Bonifatius en hun helpers hun zendingswerk, waarbij vooral Bonifatius bijna planmatig te werk gaat. Zij bouwen in het gebied, dat voor een groot deel het latere graafschap Holland zal beslaan, kerken in Vlaardingen, Kerkwerve (Oegstgeest), Velsen, Heiloo en Petten. Karel Martel, die de initiatiefnemer of stichter en bezitter is van de kerken, schenkt deze aan Willibrord. Wat Velsen betreft weten we dat hij tegelijkertijd ook de naastgelegen villa Adrichem bij de schenking betrekt. Met de opbrengst van de hoeven en landerijen in deze nederzetting kan de kerk in stand worden gehouden.

In de 8ste eeuw, ten tijde van Willibrord en Bonifatius dus, is er van het Oer-IJ waar de twee Romeinse forten gelegen hebben alleen het veenriviertje Velisena over.

Dit vaarwater geeft, in samenhang met andere vaarwegen door het immense veengebied dat zich tot Almere en verder uitstrekte, onder meer verbinding met Utrecht, de bisschopszetel van Willibrord.

De waterverbinding had waarschijnlijk ook handelsactiviteiten tot gevolg en heeft daardoor enige importantie aan de nederzetting gegeven.

Bovendien ligt het op een strategisch punt tussen de Noordzee en de rivier Velisena, een gebied dat later Holland op zijn Smalst zou worden genoemd.

Alleen hier is het mogelijk over land van noord naar zuid (en omgekeerd) te gaan. Een uitstekende plaats voor een missiepost dus.