De decentrale structuur en de regentenmacht van het oude regime worden zonder veel strubbelingen overboord gezet. De republiek stelt daar een eerste grondwet of staatsregeling, verkiezingen en burgerrechten tegenover.

De democratische principes staan hoog in het vaandel. Er komt een overgang naar een meer gecentraliseerde regering met bijvoorbeeld uniforme rechtspraak, munteenheid, maten en gewichten en belastingheffing. Het tempo van het doorvoeren van die democratische hervormingen echter leidt tot irritaties en er ontstaan onenigheden over de verdeling van de bevoegdheden.

Gelijkheid?

Daarbij komt dat de economische situatie van het land met het jaar verslechtert, vooral door de zware financiële verplichtingen aan de Franse ‘bevrijders’ die opgebracht moeten worden.

Van een verdeling van enige welvaart is geen sprake. Vanaf 1806 wordt de Bataafse Republiek zelfs door Napoleon vervangen door het Koninkrijk Holland. Koning is Lodewijk Napoleon, broer van de Franse keizer. Ook die staatsvorm is geen lang leven beschoren, want in 1810 lijft Napoleon ons land in bij zijn keizerrijk. De belastingdruk wordt nog verder opgevoerd om zijn geldverslindende veldtochten te kunnen financieren. Dit zijn allemaal zaken die bepaald niet bijdragen tot een stabiele en vreedzame samenleving.

De erfenis die Napoleon nalaat is vooral het leggen van de basis voor een democratisch staatsbestel met grondrechten, het invoeren van onze burgerlijke stand en onze wetboeken, maar ook het plan tot bestrating van de belangrijkste verbindingswegen in Nederland.

Den straatweg der 1e klasse, nummer 4, van Haarlem naar Alkmaar

De verbindingsweg Haarlem-Alkmaar wordt daarbij aangeduid als den straatweg der 1e klasse, nummer 4. De Heereweg door de dorpen Santpoort (nu aangeduid als Hoofdstraat) en Velsen (nu aangeduid als Rijksweg langs Waterland, Meervlietstraat in het dorp en Wijkerstraatweg in Velsen-Noord) is daar een onderdeel van.

Na de val van Napoleon in 1814 wordt zijn stratenplan door het nieuwe Nederlandse bewind overgenomen en wordt de weg door Velsen aangeduid als de Rijksstraatweg. Rond 1816 wordt die straatweg voltooid. Bij Beeckestijn komt een tolhuis.

Door aanhoudende stormen uit het zuidwesten, westen en noordwesten gedurende meer dan twee maanden, wordt deze vloed voorbereid. Vooral de noordwesterstorm stuwt het hoge water door de zeegaten van Vlieland en Terschelling. Het waterniveau in de Zuiderzee wordt daardoor ongekend hoog en perst zich langs de dijken van het kustgebied van de binnenzee.

Vooral de oostkant met Friesland en Overijssel krijgt het zwaar te verduren. Dijkdoorbraken en -overstromingen kunnen niet uitblijven en hebben vreselijk gevolgen voor de bevolking en hun have en goed.

De hoge vloed verplaatst zich ook naar onze gebieden via het IJ en het Wijkermeer. Een groot gedeelte van het grondgebied van Beverwijk wordt overstroomd. Het water stijgt tot zulk een buitengewone hoogte als bij geen mensenheugenis had plaatsgehad, zo staat in de annalen geschreven.

In het dorp Velsen en omgeving loopt het water, ondanks de genomen voorzorgen, zodanig op dat het gehele dorp overstroomd wordt. Het water staat drie palmen (= dertig centimeter) boven de kruin van de straatweg (Haarlem-Alkmaar) door het dorp. Bij de buitenplaats Waterland spoelt het water een groot en diep gat in de straatweg, dat meteen afgedamd en hersteld wordt.

Ook de kistdammen en wallen van de andere buitenplaatsen die aan deze weg gelegen zijn, overstromen. Belangrijke schade wordt daardoor toegebracht aan de moestuinen, broeikassen en vruchtbomen. Gelukkig zijn er in ons gebied geen mensenlevens te betreuren. Voor de dorpelingen van Velsen blijft het verlies beperkt tot het bederven van levensmiddelen en andere noodwendigheden.¹⁶

Door de eeuwen heen heeft het Wijkermeer regelmatig gezorgd voor overstromingen, maar zo heftig als in 1825 is gelukkig een uitzondering gebleven.

Als vaarwater heeft het meer wat Velsen en omgeving dan betreft praktisch iedere betekenis verloren. Zoals ik eerder heb vermeld, wordt dat veroorzaakt door ondiepte als gevolg van een toenemende verlanding, ondanks verwoede pogingen daarin verbetering te brengen.

Reden voor de burgemeester van Velsen in het gemeenteverslag van 1838 daarover het volgende op te merken:

Hij vervolgt met de hoop uit te spreken dat eenmaal het Wijkermeer zal worden drooggemaakt met een kanaal van Beverwijk via Velsen naar het open water van het IJ. Ook wordt door de plaatselijke bestuurders met zorg melding gemaakt van de teruggang in het bestaan van de arbeids- en ambachtslieden door het slopen en leegstaan van de buitenplaatsen en het verdwijnen van blekerijen.

Geïnspireerd door de publicaties over de plannen tot aanleg van een kanaal van Amsterdam direct westwaarts naar de Noordzee, gaat de burgemeester in 1850 in zijn visie om de economische teruggang te stoppen nog verder dan zijn verzuchting in 1838. Hij schrijft namelijk:

Hij wordt op zijn wenken bediend, want de Amsterdamsche Kanaal Maatschappij krijgt concessie van de regering om het gewenste kanaal aan te leggen annex het Wijkermeer en een deel van het IJ droog te maken.