Engelmundus

Tot het gevolg van Bonifatius in 719 zou, zoals ik al eerder aangaf, ook als helper ene Engelmundus hebben behoord. Bonifatius zou bij zijn vertrek uit Velsen omstreeks 724 Engelmundus tot zijn opvolger hebben aangewezen. De kerk van Velsen is dan aan de heilige apostel Paulus gewijd.

Van bijna alle missionarissen rond de 8ste eeuw zijn ons vitae (levensberichten) overgeleverd, op schrift gesteld door tijdgenoten. De vita van Engelmundus wordt echter pas in 1564 aan het papier toevertrouwd, achthonderd jaar later dus. De vita wordt geschreven door de voorlaatste pastoor van de Velser kerk, mr. Eylard Dirkz.van Waterlant. Hij gebruikt daarvoor de aantekeningen van de Egmondse monnik Jan van Leiden uit 1485. (Zie ook info onderschrift van de afbeelding hiernaast.)

Eerst omstreeks 1585 wordt Engelmundus voor het eerst als schutspatroon van Velsen aangeduid. En pas in 1640 schrijft het Haarlemse kapittel 21 juni als de gedenkdag voor Engelmundus voor. De Velsense heilige wordt daarbij zonder officiële heiligverklaring door de kerk gewettigd. Gelet op deze gang van zaken en door het ontbreken van vroegmiddeleeuwse bronnen wordt Engelmundus ook wel de heilige van de overlevering genoemd. Dus de vraag blijft of Engelmundus werkelijk heeft bestaan.

De legende of de verering van St. Engelmundus

Deze legende ontstaat, voor zover er dus bronnen bestaan, in de 14de eeuw. In een verdwenen 15de-eeuws handschrift namelijk is een mirakellijst opgenomen met drie genezingen op Engelmundus’ voorspraak. Lijders aan keel-, neus- en oorkwalen zouden in 1370, 1390 en 1490 door zijn toedoen genezen zijn. Omstreeks 1485 neemt de eerder genoemde Egmondse monnik Jan van Leiden allerlei wetenswaardigheden over Engelmundus als schutspatroon van Velsen op in zijn beroemde Chronicon Hollandiae. Slechts eenmaal wordt Engelmundus aangetroffen buiten Kennemerland en wel als muurschildering, eveneens daterend uit einde 15de eeuw, in de kerk van Westbroek onder Utrecht. Dat gegeven geeft weer stof tot nadenken over deze mystieke figuur.

Velsen bedevaartoord

Het opvoeren van deze vage wonderdoener leidt er toe dat het dorp Velsen uitgroeit tot een belangrijke bedevaartplaats waar mensen van heinde en verre genezing zoeken voor hun kwalen. Rond 1500 wordt de kerk zelfs uitgebreid met een zijbeuk, een verhoging van de toren en de inrichting van een Engelmunduskapel.

In de loop van de 16de eeuw bereikt de verering een hoogtepunt, vooral dankzij de activiteiten van de eerdergenoemde mr. Eylard Dirksz.van Waterlant. Het lijkt er op dat hij de populariteit van Engelmundus gebruikt als wapen tegen de opkomst van de Reformatie.¹¹